Sharon Dijksma (voorzitter VNG)
De VNG doet de volgende voorstellen:
1. Vertrouw als overheid de inwoner
Als inwoners niet betalen, wordt meestal aangenomen dat de inwoner niet wil betalen, ook wel een niet-willer genoemd. De VNG vindt deze aanname van niet-willers niet passend binnen de huidige ambitie om het vertrouwen van de inwoner terug te verdienen. Door vertrouwen in de inwoner als uitgangspositie in het gesprek te nemen, gaat het gesprek over wat de inwoner nodig heeft om tot een haalbare (structurele) oplossing te komen voor zijn schuld(en). In plaats van de focus te hebben op korte termijn aflossen van de betreffende schuld, dat mogelijk ten koste gaat van het bestaansminimum.
De VNG roept zowel publieke als private schuldeisers op om hier direct mee aan de slag te gaan. Alleen samen kunnen we investeren in een klimaat waarin inwoners meer bereid zijn en voldoende vertrouwen hebben om toe te geven als het tegenzit en om de benodigde hulp te vragen. Gemeenten moeten blijven werken aan proactieve en laagdrempelige communicatie over de hulp die beschikbaar is en welke stappen inwoners moeten nemen om ondersteuning te krijgen.
2. Borgen bestaansminimum per inwoner
Op dit moment lopen verschillende betalingsregelingen en invorderingszaken van inwoners naast elkaar. Inwoners worden geacht bij minnelijke betalingsregelingen zelf te bepalen wat zij kunnen missen en hun bestaanszekerheid zelf te verdedigen richting schuldeisers. Dit vereist veel van het doen-vermogen en rekenvaardigheid van inwoners. Bovendien zijn de posities en belangen ongelijkwaardig en kan een invorderingsmaatregel zorgvuldig getroffen betalingsregelingen omverwerpen. Vanuit de vordering bezien is dit logisch, maar als de inwoner en de bestaanszekerheid centraal gezet worden niet. Inwoners kunnen hun geld maar één keer uitgeven en het bestaansminimum is geen abstract gemiddelde. Let op de impact van meerdere betalingsregelingen en incassozaken, maar ook beslagleggingen die vaak lang duren en elkaar opvolgen, vanuit het perspectief van schuldenrust voor inwoner. Om het bestaansminimum per inwoner te waarborgen, moet er veel informatie worden uitgewisseld tussen verschillende partijen in de keten, waardoor dit een complexe lange termijn opgave wordt.
Het creëren van overzicht is een van de belangrijkste onderdelen van het veiligstellen van het bestaansminimum van de inwoner. Niemand is gebaat bij de huidige situatie: inwoners komen onder het bestaansminimum en er ontstaan nieuwe schulden door tekorten in het budget. Schuldeisers maken op hun beurt invorderingskosten die zich niet terugverdienen. Financiële zorgen kosten bovendien de gehele samenleving veel geld en menskracht. De VNG pleit om deze situatie te doorbreken en rekening te houden met het bestaansminimum van de inwoner. Het invoeren van de Wet stroomlijning keten voor derdenbeslag (Wskd) zou een belangrijke stap kunnen zijn in het beschermen van kwetsbare inwoners. Met dit wetsvoorstel wordt een wettelijke grondslag gecreëerd voor een betere informatie-uitwisseling tussen beslagleggende partijen in geval van samenloop van beslagen en verrekeningen. Om bestaanszekerheid van inwoners op korte termijn te borgen, kunnen inkomensconsulenten of schuldhulpverleners een belangrijke rol spelen om een zo compleet mogelijk overzicht te maken van de verschillende lopende betalingsregelingen.
3. Beslagvrije voet bij betalingsachterstand
De beslagvrije voet wordt op dit moment pas toegepast bij beslaglegging op periodiek inkomen. Maak het mogelijk om ook in de fase van betalingsachterstand, wanneer wordt gekeken naar betalingsregelingen, uit te gaan van de beslagvrije voet wat overeenkomt met een van de IBO-maatregelen het collectieve afbetalingsplan. Door de beslagvrije voet eerder te borgen, kan een grotere achterstand later worden voorkomen. Voer, voorafgaand aan een voorstel betalingsregeling, als schuldeiser het gesprek met de inwoner over de beslagvrije voet en respecteer deze. Via het burgerportaal is het voor zowel inwoner als schuldeiser mogelijk om de beslagvrije voet van de inwoner te berekenen. Bij constatering van een mogelijke tweede betalingsregeling, verdeel de beslagvrije voet over twee schuldeisers en verwijs door naar de gemeente (zie punt 4). Een coördinerende rol vanuit perspectief inwoners (i.p.v. per inkomstenbron) is hierbij nog steeds wenselijk.
4. Verwijs naar gemeenten bij betalingsachterstand
De gemeente komt nu vaak pas in beeld wanneer er een problematische schuld is, terwijl hulp bij schulden in een veel eerder stadium mogelijk is. Vroegsignalering is een belangrijk middel om problematische schulden te voorkomen, maar is enkel van toepassing op betalingsachterstanden bij vaste lasten partners. De VNG roept zowel publieke als private schuldeisers op om inwoners eerder te verwijzen naar de gemeente, bijvoorbeeld al in het gesprek over betalingsregeling. Door inwoners in een vroeger stadium financiële ondersteuning te bieden, kan worden voorkomen dat schulden zich opstapelen. Met nadruk wijzen wij erop dat dit voorstel niet gelijk staat aan de wettelijke verplichtingen voor zowel de vaste lasten partner als de gemeente zoals bij vroegsignalering. In plaats daarvan stimuleert de VNG schuldeisers om effectieve maatregelen te nemen, zoals eerder en vaker contact opnemen met inwoners en hen wijzen op mogelijkheden voor hulp.
Op deze manier kan de gemeente inwoners helpen met lichtere vormen van financiële ondersteuning en een zwaarder traject zoals minnelijke schuldhulpverlening vermijden. Als er achterstanden ontstaan tijdens een betalingsregeling die is getroffen, is het sterk aan te raden om direct contact op te nemen met de inwoner. Tijdens dit gesprek kan de inwoner worden voorgesteld om gebruik te maken van gemeentelijke schuldhulpverlening. Eerder verwijzen helpt zowel inwoner, schuldeiser als de maatschappij. Dit kan een andere kijk op de kosten en baten voor schuldeisers vereisen, maar is zeer raadzaam om kosten op lange termijn te vermijden die ook schuldeisers niet ten goede komen.
Privacywetgeving en andere bestaande regelgeving kunnen soms onbedoeld een obstakel vormen voor het preventief en effectief aanpakken van schulden en invordering. Het is momenteel onduidelijk wat binnen het kader van de privacywet- en regelgeving juridisch wel of niet mogelijk is. In sommige gevallen wordt ervoor gekozen om doorverwijzingen naar de gemeente achterwege te laten, uit voorzorg en om risico’s te vermijden. Er bestaat behoefte aan duidelijke richtlijnen omtrent de toegestane en niet-toegestane handelingen. Het kabinet werkt momenteel aan het wetsvoorstel Proactieve dienstverlening dat een wettelijke grondslag biedt voor het delen van gegevens en doorverwijzingen binnen de SUWI-keten (SVB, UWV en belastingdienst). Vanuit Elementen basisdienstverlening wordt ook uitgezocht wat mogelijk is voor warme doorverwijzing.
5. Meldplicht voor incasseerders
Om te voorkomen dat kwetsbare huishoudens te hard worden aangepakt door incassobureaus pleit de VNG voor een verplichte melding bij de gemeente voordat er bij de inwoner wordt ingevorderd. Zo kunnen gemeenten de financiële status van hun inwoners beter in kaart brengen en hen zo snel mogelijk financiële ondersteuning bieden. Financiële ondersteuning wordt dan automatisch opgenomen in het incassoproces. Hierdoor kunnen gemeenten efficiënter werken door het matchen van signalen. Als er meerdere signalen over een inwoner worden ontvangen, kan dit een indicatie zijn voor een huisbezoek. Deze signalen zouden eventueel gepaard kunnen worden met de signalen vanuit vroegsignalering om zo vroeg mogelijk financiële begeleiding te kunnen bieden aan een inwoner.
Belangrijk om op te merken is dat dit proces eerst wettelijk moet worden vastgelegd en los moet staan van de huidige overeenkomsten met duidelijke afspraken over wat van zowel gemeenten als invorderaars wordt verwacht. Het betreft dus een structurele aanpassing die meer tijd en onderzoek vergt om de effecten volledig te kunnen beoordelen. Een meldplicht legt een basis voor samenwerking tussen invorderaars en gemeenten, met als uiteindelijk doel een rechtvaardig en ondersteunend incassosysteem dat de financiële gezondheid en het welzijn van alle betrokkenen bevordert. Om de uitvoering hiervan mogelijk te maken zijn aanvullende structurele financiële middelen van het rijk noodzakelijk.
6. Preferentie schuldeiser
Vergroot de kans op instemming van andere schuldeisers, en daarmee het succes van schuldregelingen, door de preferente positie van overheidsschuldeisers structureel los te laten.
7. Gemeente als invorderaar
Uiteraard hebben alle partijen een verantwoordelijkheid in zowel sociale incasso als preventie, ook gemeenten. Gemeenten hebben een bijzondere positie; zij vervullen zowel de rol van schuldhulpverlener, derdebeslagene als schuldeiser. De oproep van de VNG om bestaanszekerheid te borgen geldt uiteraard voor gemeenten in al hun rollen. Ook voor gemeenten is het van belang om in hun rol als schuldeiser uit te gaan van vertrouwen, door sociale incasso verder te verwerken in alle invorderingsprocessen, door inwoners zowel intern of extern door te verwijzen of in contact te brengen en als lokale overheid het goede voorbeeld te geven. Hierbij is het wenselijk om gemeentebreed bewust te zijn van de kosten en baten van invordering en schuldhulpverlening. In hun rol als schuldeiser zijn gemeenten vaak beperkter in hun mogelijkheden om inwoners door te verwijzen naar schuldhulpverlening vanwege privacywetgeving. De procedure en regels rond het verlenen van kwijtschelding van gemeentelijke belastingen door de inwoner is ook duidelijk vastgelegd in wetgeving. De VNG zou een rol kunnen spelen bij het verduidelijken en uitzoeken van welke gegevens gemeenten precies mogen delen.
Hierdoor is het belangrijk om korte lijnen te houden tussen de afdelingen schuldhulpverlening en invordering binnen de gemeente; we zijn immers één gemeente naar de inwoner. Door intensiever samen te werken en te kijken wat er mogelijk is binnen de wetgeving, kunnen gemeenten de inwoner veel beter van dienst zijn. Sommige gemeenten hebben ervoor gekozen om de invordering uit te besteden aan gemeentelijke (belasting) samenwerkingsverbanden. Aangezien zij vaak meerdere gemeenten vertegenwoordigen, is het nog belangrijker om duidelijke afspraken met hen te maken en proactief contact aan te moedigen wanneer een inwoner een van de deadlines in zijn betalingsregeling niet haalt.
Een praktische oplossing is bijvoorbeeld om regelmatig een schuldhulpverlener of inkomensconsulent bij de afdeling invordering langs te laten gaan of om te kijken om als gemeente het keurmerk sociaal verantwoord incasseren te halen. Gemeenten moeten proactief kijken naar manieren waarop de samenwerking beter kan ; daarom roept de VNG gemeenten op om te kijken naar wat er wel mogelijk is in plaats van naar obstakels. De benoemde maatregelen hebben een positief maatschappelijk effect met naar verwachting ook een financiële baat. Deze baten vallen echter grotendeels niet bij gemeenten. Er zal daarom nader moeten worden bekeken wat de kosten (en baten) zijn en hoe dit bekostigd kan worden.
De vorige staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties riep gemeenten op om gratis betalingsherinneringen te versturen, als ze dat nog niet hebben gedaan.5 Dit heeft vaak direct een positief effect op het betaalgedrag, waardoor uiteindelijk kosten worden bespaard. De VNG onderschrijft deze oproep en benadrukt de waarde hiervan in lijn met haar streven naar een maatschappelijk verantwoord incassobeleid.
Tot slot
De VNG pleit voor het recht op één passende betalingsregeling per inwoner. Met het Vorderingenoverzicht Rijk streven publieke dienstverleners naar verdere harmonisering om de incassokant van het rijk verder op elkaar af te stemmen; ook gemeenten verkennen de mogelijkheid om hierbij aan te sluiten. Tegelijkertijd is in februari 2024 met de motie van Tweede Kamerleden Ceder, Palmen en Van Dijk opgeroepen tot een nieuw stelsel van civiele incasso. Uit het verslag van 6 februari 2025 blijkt dat het kabinet zet in op een breed pakket aan maatregelen om het schuldenprobleem aan te pakken, zegt Nobel. De bedoeling is om schulden bij de bron aan te pakken, de civiele en de publiekelijke invordering te verbeteren en mensen met geldzorgen sneller in beeld te krijgen.
Voor een inwoner met betalingsproblemen is er pas een oplossing die daadwerkelijk bestaanszekerheid borgt als de publieke en private invorderingsketens met elkaar verbonden zijn. En niet pas bij de incasso, maar al eerder. De VNG roept alle betrokkenen op om nu te kijken wat er mogelijk is, eerder te handelen, te streven naar een integrale keten en nog nauwer samen te werken om rust en overzicht voor de inwoner te creëren.
Meer informatie